ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΛΟΓΟΣ

Οι άνθρωποι είναι όντα που εξ αρχής προσπάθησαν να
ερμηνεύσουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο το υλικό κόσμο
που ζούσαν. Δίνοντας ένα νόημα στην ύπαρξη τους,
προσπαθώντας να ερμηνεύσουν στο ζήτημα του θανάτου. Να
υπερβούνε την βιολογική περατότητα τους. Να
νοηματολογήσουν τις υπερβατικές και υπερβατολογικές
εμπειρίες που πάντα ήταν μέρος της ανθρώπινης
κληρονομιάς. Στην πορεία της ανθρώπινης ιστορίας τα
εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν κατά κόρον από το
ανθρώπινο μυαλό για την ερμηνεία των πολύμορφων
εκφράσεων του κοινωνικού γίγνεσθαι είναι ο Μύθος και ο
Λόγος.


Φυσικά στην υπερμοντέρνα και κατά πολλούς μεταμοντέρνα
εποχή μας ο Μύθος δεν θεωρείται παρα ένας κατώτερος
τρόπος σκέψης που εχει παραμεριστεί από τον ορθό λόγο.
Αλλα σε αυτό το σημείο αρχίζουν τα ερωτήματα. Πόσο
«ορθολογικότητα»υπήρξε στο «¶ουσβιτς» και στα
«γκουλάγκ»; Τι είδους ορθό λόγο καθρεφτίζουν τα
«Γκουαντανάμο»;;ποιος Λόγος είναι αυτός που επιτρέπει
200 ανθρώπους σε όλο τον πλανήτη να έχουνε περιούσια όσο
η Αφρική, η Ασία και η μίση Ευρώπη, ενώ την ίδια στιγμή
2 δισεκατομμύρια άνθρωποι να «ζούνε»[;;] με ένα και δυο
δολάρια την ημέρα;;;
Ισχύει και εάν ναι, πως απαντιέται η διαπίστωση που
κάνει η συγγραφέας ΚΑΡΕΝ ΑΡΜΣΤΡΟΝΓΚ όταν λέει :«
[σήμερα] ..Μπορεί να είμαστε πολύ πιο εξελιγμένοι από
υλικής απόψεως , αλλα πνευματικά δεν έχουμε προχωρήσει
πέρα από την αξονική εποχή : λόγω του εξοστρακισμού του
μύθου μπορεί να έχουμε πάει και λίγο πίσω…» ;;; Η
παρακάτω εργασία δεν φιλοδοξεί να δώσει απαντήσεις στα
άνωθεν ερωτήματα αλλα να βοηθήσει ένα πολύμορφο
προβληματισμό, διαπραγματευόμενη την σχέση του Λόγου και
του Μύθου. Υποστηρίζοντας πως η σχέση Λόγου και Μύθου
παραμένει ζωντανή. Αυτό που άλλαξε και αλλάζει συνεχώς
είναι η μορφή που εμφανίζεται αυτή η σχέση μέσα στο
ιστορικό γίγνεσθαι.
Μύθοι , οι αλήθειες που μιλάνε μια διαφορετική γλώσσα.
Καταρχήν ας τονίσουνε πως:«…ο Μύθος είναι μια
πολιτισμική πραγματικότητα εξαιρετικά περίπλοκη, που
μπορεί να προσεγγιστεί και να ερμηνευτεί μες σε
πολλαπλές και συμπληρωματικές προοπτικές..»(M.ELIADE ,
ASPECTS DY MYTHE NRF Παρίσι, 1963) [ υπάρχει στην
εισαγωγή του βιβλίου] ΠΛΑΤΩΝ –ΜΥΘΟΙ, ΖΗΤΡΟΣ- 2003
εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια ΗΛΙΑ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟ .
Ενώ η ουσιαστικότερη πρωταρχική λειτουργία του
Μύθων«ήταν να δώσουν κάποιο νόημα στον κόσμο και στην
ανθρώπινη ύπαρξη. Μόνο με τον μύθο μπορούσε στα πρώτα
σταδία ο άνθρωπος να κατανοήσει τον κόσμο στην ολότητα
του. Με την έννοια αυτή ο μύθος συγγενεύει με άλλες
μορφές λόγου, που χαρακτηρίζονται από φαντασία, όπως
παραβολή και η αλληγορία ενώ η σύνδεση του με τις
εικόνες είναι χαλαρότερη.(ΠΛΑΤΩΝ- ΜΥΘΟΙ –
ΖΗΤΡΟΣ-2003) .
Στην αρχαία Ελλάδα, «είμαστε υποχρεωμένοι να
παραδεχτούμε ότι πολλοί από τους μύθους ή καλύτερα ο
πυρήνας πολλών από τους μύθους τους, είχε ήδη
διαμορφωθεί από την φαντασία του αρχέγονου αυτού
ινδοευρωπαϊκού λαού˙ αυτούς τους μύθους τους έφεραν
στην νέα τους πατρίδα οι έλληνες και, φυσικά, τους
διατήρησαν για γενιές γενιών. Σε μια δεύτερη φάση
σ’ αυτούς τους μύθους προστέθηκαν όσους παρέλαβαν
οι νεοφερμένοι Έλληνες από το, κατά τεκμήριο, πνευματικά
πιο αναπτυγμένο υπόστρωμα των λαών που
ονομάζουμε«Προέλληνες»…Σε μια τρίτη φάση, με την
ανάπτυξη εμπορικών και άλλων σχέσεων με τον κόσμο της
ανατολικής μεσόγειου είχαμε εισβολή μύθων και
λατρευτικών προτύπων από την Εγγύς Ανατολή.(ΠΛΑΤΩΝ-
ΜΥΘΟΙ- ΖΗΤΡΟΣ-2003) .
Ο F.CHATELET στο βιβλίο: Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ τόμος Α ΑΠΟ ΤΟΝ
ΠΛΑΤΩΝΑ ως ΤΟΝ ΘΩΜΑ ΤΟΝ ΑΚΙΝΑΤΗ- ΓΝΩΣΗ-1989) γράφει πως
στην «.. αρχή έχουμε την θρησκεία, τον μύθο, την ποίηση:
από το Όμηρο ως τον Πίνδαρο.. ύστερα έχουμε μια
μετάβαση: τους «προσωκρατικούς»[…π.χ , ο Ξενοφάνης
έγραψε ότι οι άνθρωποι πλάθουν τους θεούς κατ΄εικονα και
ομοίωσης τους], τους σοφιστές˙ εμφανίζεται ο
Σωκράτης: όλα αλλάζουν, αλλα με τρόπο που ακόμα δεν
είναι ριζικός. Με τον Πλάτωνα, με την ίδρυση της
ακαδημίας το 387, εγκαθιδρύεται επιτέλους η τάξη της
ορθολογικότητας˙ είναι ακόμα πρόσκαιρη κι αδέξια,
και θα υποστεί πολλαπλές τροποποιήσεις, όμως εχει κιόλας
καθορίσει τις αρχές της. Η σκέψη που υπακούει στην
μυθοποιητική απαίτηση υποκαθίσταται από μια νέα λογική ,
η οποία, χάρη σε μια αυστηρή πειθαρχία του λόγου, δίνει
όλα τα δικαιώματα στην αληθινή λαλιά,...» .
Όλα τα παραπάνω βέβαια έγιναν σε ένα συγκεκριμένο τόπο
μέσα σε ένα συγκεκριμένο χρόνο κάτω από ένα συγκεκριμένο
κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον:«…O τόπος όπου
επιτελείται αυτή η μετατροπή είναι η Πόλις. Αυτή
διαμορφώνεται στις αποικιακές πολιτείες…φτάνει
στην μητρόπολη, και η Αθήνα θα γίνει τόπος μιας εξέλιξης
που στην συνέχεια θα θεωρηθεί παραδειγματική. Έκτοτε το
σχήμα της εξέλιξης είναι ικανοποιητικό. Ένα πρώτο στάδιο
συνιστά η κατάκτηση των αστικών δικαιωμάτων και της
ιδιότητας του πολίτη …Η δεύτερη φάση είναι η
εγκαθίδρυση της δημοκρατίας που, για εντοπίσιμους
ιστορικούς λόγους, πραγματώνεται στην Αθήνα..» .

Μη-γραμμική η εξέλιξη

Φυσικά η εξέλιξη από τον μύθο στο λόγο κάθε άλλο παρά
μια αυτονόητη και αυτόματη διαδικασία υπήρξε. Διότι
«..το ζήτημα είναι πιο πολύπλοκο και είναι βέβαιο ότι
δεν το λύνουμε περνώντας ως σημείο αναφοράς μιαν
γραμμική πρόοδο που θα οδηγούσε από τον προ-Λόγο στον
πραγματωμένο Λόγο, από την δυνάμει φιλοσοφία στην
ενέργεια. Ας τοποθετήσουμε στο κέντρο ακριβώς αυτής της
τάχα «πραγματωμένης» φιλοσοφίας: στην φιλοσοφία του
Πλάτωνα. Ένα νέο ύφος φιλοσοφικού λόγου επιβάλλεται με
αυτή την φιλοσοφία καθορίζεται μια τάξη ιδεών που λίγο
κατόπιν θα χαρακτηριστεί λογική και σχεδιάζεται μια
πρωτότυπη πολιτική…Εντούτοις, μέσα στην περιοχή
αυτής της καινοτομίας κι επειδή η καινοτομία εχει
πιαστεί μέσα στο ιστορικό δίκτυο της συγκρότησης της
Πόλης, ο φιλόσοφος παραμένει ένας σοφός, ένα ισοδύναμο
του σαμάνου – του μάγου- που είναι συνένοχος
μυστήριων δυνάμεων…» F.CHATELET- Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ τόμος
Α ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ως ΤΟΝ ΘΩΜΑ ΤΟΝ ΑΚΙΝΑΤΗ- ΓΝΩΣΗ-1989 .
Γενικότερα μπορούμε να πούμε πως η σκέψη τον πέμπτο
αιώνα π.χ περνά από τον μύθο στο λόγο. Αλλα τούτο σε
καμία περίπτωση δεν συνεπάγεται πως από την μια υπήρχε η
λογική του μύθου και από την άλλη η φιλοσοφική λογική.
Πρέπει λοιπόν όχι μόνο να αρνηθούμε την εικόνα μιας
γραμμικής εξέλιξης, αλλα και να πλουτίσουμε με
αποχρώσεις αυτά τα σχήματα αλληλουχίας ή ασυνέχειας..
Αλλά αυτό που ξεκινάει εν μέρει κρατάει μέσα του εκείνο
ενάντια στο οποίο ξεκινάει και αυτό που διαρρηγνύει τους
δεσμούς του ενσωματώνει επίσης στοιχεία εκείνου, από το
οποίο θέλει να διαχωριστεί…»( F.CHATELET- Η
ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ τόμος Α ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΩΣ ΤΟΝ ΘΩΜΑ ΤΟΝ
ΑΚΙΝΑΤΗ- ΓΝΩΣΗ-1989 .
μύθοι και Πλάτων
Όπως ξαναείπαμε μόλις πιο πάνω, σε αυτό το μη-γραμμικό
περιβάλλον, η περίπτωση των πλατωνικών μύθων είναι άκρως
παραδειγματική: Ο Πλάτωνας «παρόλο που πίστευε ότι οι
μύθοι δεν είχαν μεγαλύτερη αξία από τα παραμύθια των
γιαγιάδων [και] οι ιδέες της Αγάπης , του Κάλλους της
Δικαιοσύνης και του Καλού δεν μπορούν να διδαχτούν ή
ν’ αποκτηθούν μέσω του μύθου ή του τυπικού αλλα
μόνο των ορθολογικών δυνάμεων του μυαλού( ΚΑΡΕΝ
ΑΡΜΣΤΡΟΝΓΚ- ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ- ΩΚΕΑΝΙΔΑ- 2005)
…ο Πλάτωνας του αναγνώριζε σπουδαίο ρόλο στην
διεύρυνση ιδεών που βρίσκονται πέρα από το πεδίο της
φιλοσοφικής γλώσσας..»(ΚΑΡΕΝ ΑΡΜΣΤΡΟΝΓΚ- ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ- ΩΚΕΑΝΙΔΑ- 2005). Στο Πλάτωνα καθόλου τυχαία
υποστηρίζεται ότι η παρουσία των μύθων στο έργο του εχει
συγκεκριμένες σκοπιμότητες::«…η ξηρότητα της
αυστηρής φιλοσοφικής έκφρασης…»(ΠΛΑΤΩΝ-ΜΥΘΟΙ) ,
οδήγησε το παιδαγωγικό ένστικτο του να χρησιμοποιήσει
τέτοιες μυθολογικές εικόνες.«…Η κύρια όμως
λειτουργία του πλατωνικού μύθου.. είναι να προσφέρει
στην φιλοσοφική έρευνα του Πλάτωνα εκεί όπου η
συλλογιστική διαδικασία ή η επιστημονική ερευνά εχει
εξαντλήσει τις δυνατότητες της ..(Στις) απροσπέλαστες
στην λογική παροχές του επιστητού.. Τότε.. ο μύθος
καλείται να καλύψει τα γνωστικά του κενά…»(
ΠΛΑΤΩΝ-ΜΥΘΟΙ- ΖΗΤΡΟΣ-2003) . Στοιχεία που αποδεικνύουν
τον παιδαγωγικό και διδακτικό χαρακτήρα των μύθων του
Πλάτωνα. Μύθοι που δείχνουνε το δρόμο προς την αλήθεια,
προς την γνώση του αγαθού.
Π.χ ας δούμε δυο μύθους που έχουν να κάνουν με την
πρωταρχική κατάσταση: Στον Μύθο με τίτλο «επί Κρόνου
βιον» Ο Πλάτωνας βρίσκεται σε αρμονία με την γενικότερη
βιοθεωρία του, σε αντίθεση με τον ««Επιμηθέας και
προμηθέας» που παρόλο που γράφεται από τον ίδιο τον
Πλάτωνα εκφράζει τους σοφιστές. Ο πρώτος μύθος
αντίστοιχα με την «Γένεσις» της παλαιάς διαθήκης από μια
παραδείσια κατάσταση περνάμε στην πτώση και στην παρακμή
. Ενώ η αντίστροφη διαδικασία μπορεί να συμβεί μέσα από
μια διαδικασία πλατωνικής ανάμνησης της πρωταρχικής
κατάστασης: «Η ίδια αυτή παράδοση μας λέει – και
λέει την αλήθεια – ότι και τώρα σ’ όποια
πολιτεία δεν βασιλεύει θεός αλλα κάποιος θνητός είναι
αδύνατο αυτή να σηκώνει κεφάλι από τις συμφορές και τα
βάσανα" και μας συμβουλεύει να κάνουμε ό,τι μπορούμε για
να μιμηθούμε τη θρυλική εποχή του Κρόνου να κοιτάξουμε
μέσα μας για να δούμε ποιο αθάνατο στοιχείο (714)
κρύβεται στην ψυχή μας και αυτουνού τις οδηγίες
ακολουθώντας να διοικούμε και τα σπιτικά και τις
πολιτείες μας και σαν πολίτες και σαν άτομα» Σε αντίθεση
με την θεοκρατική αντίληψη του Πλάτωνα η σοφιστική
αντίληψη υποστήριζε «..τη διακυβέρνηση των πόλεων χωρίς
θεοκρατικές μεθοδεύσεις ή τον άρχοντα – ποιμένα ,
αλλα με διαδικασίες αυτοκυβέρνησης..» . όποτε μέσα σε
αυτά τα αισιόδοξα και δημοκρατικά πλαίσια «ο μύθος του
Πρωταγόρα παρουσιάζει με μελανά χρώματα την «πρώτη
κατάσταση» του ανθρώπου εξαιτίας της αλαφρομυαλιάς του
Επιμηθέα.. Όμως απ’ αυτή την κατάσταση ο άνθρωπος
με την δύναμη του μυαλού του, ξεκινά μια ανοδική πορεία
, που όχι μόνο εξασφαλίζει την επιβίωση του, αλλα και
τον οδηγεί σε ανώτερες μορφές ζωής..» . Και όχι μόνο
αυτό:«… αλλά με το επόμενο βήμα κατακτά πολύ
ανώτερο επίπεδο ζωής, , καθώς με την αιδώ και την
δικαιοσύνη δημιουργεί ευνοούμενες πολιτείες
εξασφαλίζοντας έτσι την αρμονική συμβίωση και συνεργασία
..» .

Με λογισμό και όνειρο

Η διαλεκτική διαπλοκή μύθου και λόγου μέσα από ποικίλους
και συχνά αντιφατικούς και αλληλοσυγκρουόμενους δρόμους,
φτάνει έως στις μέρες μας. Ο νεοέλληνας φιλόσοφος και
στοχαστής ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΑΛΕΒΙΤΣΗΣ στο βιβλίο του «ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΑ»- ΠΑΡΟΥΣΙΑ 1995 στο δοκίμιο«Μεγαλόψυχη
μητέρα» , σχολιάζοντας ένα κομμάτι από το τρίτο
σχεδιάγραμμα των «ελεύθερων πολιορκημένων» του Δ.
Σολωμού, γράφει:« ..Αλλα πως ζούνε τα παιδία της
κοσμικής μητέρας το μυστικό; Μας απαντάει ο Σολωμός «με
λογισμό και όνειρο». Εδώ ο ποιητής ξεπέρασε τους σοφούς
οι οποίοι περιχαρείς επληροφόρησαν το κοινό τους ότι
στην αρχαία Ελλάδα ο λόγος υπερέβη τον μύθο ότι
εισήλθαμε στην εποχή του φωτισμού , του λόγου, ύστερα
από την δουλεία μας στο σκοτισμό του μύθου…Τα
παιδία της κοσμικής μητέρας ζουν, κατά τον
ποιητή,…ταυτοχρόνως, με λογισμό και όνειρο.
Ευλογημένος να είναι ο ποιητής που βλέπει τα πράγματα
κατά την αυθεντική κοσμική τάξη τους. Ο άνθρωπος .. ζει
τόσο με τον μύθο όσο και με τον λόγο. Το ένα δεν
αποκλείει το άλλο. Αντίθετα το ένα απαιτεί το άλλο
αλλιώς το ίδιο θα καταρρεύσει. Δεν μπορεί να υπάρξει
Μύθος δίχως Λόγο. Και δεν μπορεί να υπάρξει Λόγος χωρίς
Μύθο…» .
Με λογισμό και όνειρο, ακολουθώντας την παράδοση του
νεαρού Χέγκελ που έγραφε στο ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΙΔΕΑΛΙΣΜΟΥ( ΔΕΥΚΑΛΙΩΝ 22/1-
εκδόσεις στιγμή–μετάφραση– παρουσίαση-
σχόλια Π. Θανασάς):«…Πρέπει να αποκτήσουμε μια νέα
μυθολογία, αυτή η μυθολογία όμως πρέπει να βρίσκεται
στην υπηρεσία των ιδεών, πρέπει να γίνει μια μυθολογία
του Λόγου. ..όσο η μυθολογία δεν γίνεται έλλογη, ο
φιλόσοφος αναπόφευκτα θα ντρέπεται για αυτήν.
Διαφωτισμένοι και αδιαφώτιστοι πρέπει λοιπόν να δώσουν
τα χέρια, η μυθολογία πρέπει να γίνει φιλοσοφική και να
κάνει τον λαό έλλογο και η φιλοσοφία πρέπει να γίνει
μυθολογική για να κάνει τους φιλοσόφους
ευαίσθητους…Καμία δύναμη δεν θα καταπιέζεται
πλέον, θα βασιλεύει καθολική ελευθερία και ισότητα των
πνευμάτων….» .
Κάποια στιγμή τα παραμύθια τελείωσαν …;;;
Φυσικά η ιστορία αποδείχτηκε μια έντονα πολύπλοκη
διαδικασία, μια αντιφατική διαδικασία πέρα από το καλό
και το κακό :η «μυθολογία του ορθού Λόγου» ξεκινώντας
την πορεία της από το πτώση της Βαστίλης, όπου οι
κολασμένοι έκαψαν το σύμβολο του τρόμου της
προεπαναστατικής Γαλλίας καταλήγει(;) στην Φαλούτζα όπου
οι αυτοκρατορικές δυνάμεις της εξαγωγής της δημοκρατίας
έκαψαν με ενεργό φωσφόρο τους κολασμένους που έκαναν το
μοιραίο λάθος να αντισταθούν.
Ο έλληνας φιλόσοφος της διασποράς Κ. Παπαϊωάνου γράφει
στο βιβλίο του (Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Ο ΙΣΚΙΟΣ ΤΟΥ-
ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ -1995):«…Από την αναγέννηση
και ύστερα, η Δύση εξαφάνισε τους μύθους που ερμήνευαν
τον άνθρωπο, τον εαυτό του και την θέση του μέσα στο
κόσμο στην ολότητα τους. Αυτή η ηρωική καταστροφή των
μύθων, αυτή η πανελευθερη άρνηση κάθε ορισμού που να
κλείνει και να περιορίζει την απεραντοσύνη του ανθρώπου,
κάθε ολότητας που μέσα της εντάσσεται ο άνθρωπος και να
βεβαιώνεται ολοκληρωτικά για τον εαυτό του, και
ταυτόχρονα η διαρκή νοσταλγία μιας τέτοιας ολότητας και
η διαρκής ανησυχία για τον άνθρωπο και η διαρκής
υπέρβαση κάθε βεβαιότητας που απορρέουν από την
νοσταλγία, αυτή είναι κάτι μοναδικό μες στην ιστορία ,..
Όσο περισσότερο λείπει η ενότητα από την κοινωνική και
ιστορική ζωή μας όσο περισσότερο ο άνθρωπος στην ολότητα
του θρυμματίζεται στην συνείδηση μας σ’ ένα πλήθος
από αναρχούμενες εικόνες, όσο περισσότερο λείπουν από
τον άνθρωπο η ψυχή και το πνεύμα που θα του επιτρέψουν
να υπερνικήσει τις αντιφάσεις μες στις οποίες ζει, τόσο
οι θεωρίες αυτές επιτείνουν την πνευματική σύγχυση, αυτό
τον αλόκοτο εκλεκτικισμό μες στο όποιο μια σύγχρονη
ψυχίατρος[k.horney: the personality of our time] βλέπει
ένα αποφασιστικό σημάδι της «νευρωτικής προσωπικότητας
του καιρού μας .Και όσο περισσότερο ο άνθρωπος
αισθάνεται αυτό τον εκλεκτισμό σαν κάτι το αφόρητο ,
τόσο περισσότερο οι θεωρίες αυτές – και
συγκεκριμένα η ψυχανάλυση και ο μαρξισμός–τείνουν
να μεταμορφωθούν από θεωρίες σε ψευδοδόγματα…Όσο
περισσότερο η εκλογίκευση της κοινωνικής ζωής
απογυμνώνει την ψυχική μας ζωή από κάθε μυθική ή
θρησκευτική παρουσία, τόσο περισσότερο η ιστορία των
θρησκειών, η ψυχολογία των μύθων, η φαινομενολογία της
θρησκείας προσπαθούν να αναπληρώσουν το χάσμα που άνοιξε
«ο θάνατος των θεών». Ο Νίτσε έλεγε πως στην θέση του
θεού«που σκοτώσαμε»μπήκαν αφηρημένα σχήματα:πρόοδος,
ηθική, δημοκρατία, σοσιαλισμός, εθνικισμός. Που και
αυτοί οι νέοι ψευδοθεοί, θα καταρρεύσουν σαν
τραπουλόχαρτο από το κύμα του μεταμοντέρνου σχετικισμού
τις τελευταίες δεκαετίες του 20 αιώνα.
Η Χειραφέτηση το ζητούμενο
Έχουμε με αλλα λόγια σε ένα συνολικότερο επίπεδο, την
διαφοροποίηση και τον διαχωρισμό ανάμεσα στο λογισμό και
το όνειρο που μπαίνει στην υπηρεσία της χειραφέτησης του
ανθρώπινου πνεύματος, δηλαδή ανάμεσα στο «διδακτικό
μύθο» που μας νουθετεί και μας διαπαιδαγωγεί στην
κατεύθυνση του Ορθού Λόγου και σε μια «μυθολογία της
ιδεολογίας»που μπαίνει στην υπηρεσία αλλότριων σκοπών
και εξουσιών. Μια «μυθολογία της ιδεολογίας»που διχάζει
τον Μύθο και τον Λόγο- όπου ο Μύθος κατηγορείτε για
ανορθολογισμό και τον Λόγο, κατά βάση ένα θετικιστικό
λόγο, που ευελπιστούν ότι θα επιλύσει και θα υπερβεί τις
αντιθέσεις. Ένας διχασμός που βρίσκει το αντίστοιχο του
στο δυϊσμό μέσων και σκοπών. Την ριζική διχοτόμηση της
ηθικής ζωής,(ηθικοί σκοποί από την από την μια, πρακτικά
τρόποι και αποτελέσματα από την άλλη, που μας οδηγεί
στην λογική του «σκοπού που αγιάζει τα μέσα»)σαν μια
έκφραση της διχασμένης ανθρώπινης συνείδησης.
Οδηγούμαστε έτσι στην «μυθολογία του επιστημονισμού και
του τεχνοκρατισμου».Στο κυρίαρχο ιδεολόγημα του όψιμου
καπιταλισμού.
Απέναντι σε αυτό τον τεχνοκρατικό οικονομισμό,
εμφανίζεται η αντίδραση ενός μύθου δίχως λόγο. Μιας
μυθολογίας του ανορθόλογου. Ενός μυστικιστικού
συγκρητισμού, που ψάχνει στις διάφορες πνευματικές
παραδόσεις την σωτήρια της ψυχής. Μια συχνά υγιής,
αντίδραση των ανθρώπων που η καρδιά τους ζει σε ένα
κόσμο δίχως καρδιά και το πνεύμα τους σε μια εποχή δίχως
πνεύμα.
Μα«Η σωτήρια της ψυχής είναι μεγάλο πράγμα…» και ο
εργαλειακός ορθολογισμός, όσο και η πνευματοκρατία δεν
κάνουν τίποτε άλλο παρα να αναδεικνύουν την κυριαρχία
του μερικού πάνω στο καθολικό. Και όπως έγραψε και ο Γκυ
Ντεμπόρ στο έργο του «κοινωνία του θεάματος»
παραφράζοντας τον Χέγκελ «το μερικό καίγεται μαχόμενο».
Πως αλήθεια όμως το όνειρο και ο λογισμός, ο Μύθος και ο
φιλοσοφικός Λόγος μπορούν καθοριστικά να χειραφετήσουν
τον ανθρωπινό πολιτισμό στην λογική της καθολικής
ελευθερίας ; Με σκοπό να πετάξουμε τις αλυσίδες για να
χαρούμε τον ανθό των λουλουδιών και όχι απλώς για να
ξεγυμνώσουμε τις αλυσίδες από τα φανταστικά λουλούδια
που της σκέπαζαν, με κίνδυνο να κουβαλά ο άνθρωπος τις
αλυσίδες του δίχως το παραμύθι του πνεύματος.(παράφραση
από την εισαγωγή στην κριτική της χεγκελιανης φιλοσοφίας
του δικαίου- Παπαζήσης- Κ.Μαρξ).
Και όλα τούτα γνωρίζοντας πως μόνο οι «διδακτικοί
μύθοι», αναγνωρίζοντας την τραγικότητα του ανθρώπου, που
την καθορίζει το ένστικτο του θανάτου γίνονται οι οδοί
για να εκφραστεί ένας Λόγος που έρχεται σε συμφιλίωση με
τον άνθρωπο και την περατότητα του, τον κόσμο και την
φύση. Ένας Λόγος που όπως ξανάλεει ο Κ. Παπαϊωάννου στο
ίδιο το βιβλίο Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Ο ΙΣΚΙΟΣ ΤΟΥ: «…Ο
Λόγος…σαν προϋπόθεση της διατήρησης της
ακεραιότητας και της ενότητας της μορφής του ανθρώπου
πάνω στην ύβρη και την τιτανική πάλη των
αντίθετων….» .
Πάλι ο Κ. Παπαϊωάννου στο βιβλίο του (ΜΑΖΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ -
ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ -2003,), αναφερόμενος στην
θεατροκρατία(Πλάτων–νόμοι 701α)της κλασικής Αθήνας
και του Ελισαβετιανού θεάτρου- λέει:«..ο μύθος
υπερβαίνει την εκμηδενιστική εμπειρία των συμβόλων του
θανάτου και εξαγγέλλει την παρουσία μες στο τραγικό ενός
νοήματος ενός «μάθους» με το οποίο ο άνθρωπος
ξαναβρίσκει την ταυτότητα του την παρουσία μιας δύναμης
που αναγκάζει τον άνθρωπο να ξαναβρεί την κλίμακα του:
της «δίκης» … Αν μέσα στο τραγικό ο άνθρωπος
χάνεται μες το ίδιο του τον εφιάλτη, μέσα στις
δαιμονικές του μεταμφιέσεις, ο τραγικός Μύθος , με την
παντοδυναμία του «πάθους-μάθους», υπερβαίνει και
υπερνικά το μηδέν και το καταστροφικό πεπρωμένο που
φέρνουν μέσα τους οι ήρωες που συμβολίζουν το τραγικό..»
.
Στον διάβα του 20αιωνα η διαλεκτική μετάβασης από τον
Μύθο στον πανανθρώπινο χειραφετικό Λόγο με τον αναγκαίο
διαχωρισμό «διδακτικού Μύθου» και της «μυθολογίας της
ιδεολογίας» είναι εσωτερική του ιδεολογικοπολιτικού
ρεύματος που ο Γ.Λούκατς ονόμασε ρομαντικό
αντικαπιταλισμό.(M.LOWY- R.SAYRE- ΜΟΡΦΕΣ ΡΟΜΑΝΤΙΚΟΥ
ΑΝΤΙΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ- ΕΡΑΣΜΟΣ 1991). Ένα ρεύμα ρομαντικού
αντικαπιταλισμού που κινείται και εντός των πλαισίων της
μαρξιστικής φιλοσοφίας(Ε. ΜΠΛΟΧ), αλλα και στα κινήματα
που αμφισβήτησαν την αλλοτριωμένη ολότητα της
ζωής.(σουρεαλισμός).«…Ο Ε.ΜΠΛΟΧ στο βιβλίο του
Τ.Μύνστερ- ο θεολόγος της επανάστασης (1921) βλέπει τους
μπολσεβίκους ως τους κληρονόμους της πρώτης παράδοσης,
την οποία ανιχνεύει στο παρελθόν – ως την «υπόγεια
ιστορία της επανάστασης»-στους καθαρούς και στους
russites , στον Μύνστερ και στους αναβαπτιστές, στον
Meister Eckardt και στον Sebastian Frank, στον Ρουσσώ
και στον Τολστόι…»(ΜΟΡΦΕΣ ΡΟΜΑΝΤΙΚΟΥ
ΑΝΤΙΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ- ΕΡΑΣΜΟΣ 1991) . Έχουμε μια επιστροφή
και αναφορά σε προκαπιταλιστικές αξίες, στην εμμονή στις
άξιες των αιώνων που θεωρούνταν σκοτεινοί(μεσαίωνας).Με
αναφορές σε «θρησκευτικές παραδόσεις-ιουδαϊκές και
χριστιανικές, αιρετικές και μυστικιστικές…Βέβαια
πρόκειται για μια «αθεϊστική θρησκεία» ή μια θρησκεία
εκκοσμικευμενή, αλλα που δίδει στην θεωρία του της
σοσιαλιστικής επανάστασης μια μοναδική χιλιαστική
ποιότητα.(ΜΟΡΦΕΣ ΡΟΜΑΝΤΙΚΟΥ ΑΝΤΙΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ- ΕΡΑΣΜΟΣ
1991) . Σε μια εποχή που οι ναζί χρησιμοποιούσαν το
μυθικό στοιχείο για να σαγηνέψουν τις μάζες ο Ε. ΜΠΛΟΧ
πίστευε την δυνατότητα να διασωθεί ο μύθος από την
ναζιστική κηλίδα – με την προϋπόθεση να φωτιστεί
από το «ουτοπικό φως του μέλλοντος». Όσο αφορά τον
Β.ΜΠΕΝΓΙΑΜΙΝ, ένα φιλόσοφο και στοχαστή, ένα πραγματικά
ανεξάρτητο μυαλό, που κινήθηκε στην περιφέρεια της
σχολής της Φρανκφούρτης, η φιλοσοφία της ιστορίας κα η
πρόοδος είναι μια διαδικασία γεμάτη καταστροφές και
άλματα(ΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ- ΟΥΤΟΠΙΑ).
Η βιβλική γλώσσα του Β.ΜΠΕΝΓΙΑΜΙΝ μας οδηγεί κατευθείαν
στο καββαλιστή Ισαάκ Λούρια(1534-1572) ο
οποίος«…αφηγήθηκε μια εντελώς διαφορετική ιστορία
για την δημιουργία , γεμάτη αποτυχημένες προσπάθειες ,
θεϊκά σφάλματα, εκρήξεις, βίαιες ανατροπές και
καταστροφές, οι οποίες κατέληξαν σε μια σε μια
ελαττωματική δημιουργία , όπου τίποτα δεν ήταν στην θέση
του.»(ΚΑΡΕΝ ΑΡΜΣΤΡΟΝΓΚ- ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ-
ΩΚΕΑΝΙΔΑ- 2005) Σε αυτό το σημείο πρέπει να επισημανθεί
ότι στην καββάλα, στην μυστικιστική εβραϊκή παράδοση
υπάρχει μια διαδικασία θεϊκής εξέλιξης ,μια μυθική και
ιερή φιλοσοφία της ιστορίας, κατά την οποία «… από
την απρόσιτη θεοκεφαλή την οποία οι μύστες ονόμαζαν
(«Χωρίς τέλος») προέκυψαν δέκα θεϊκές σεριφότ.. δέκα
εκπορεύσεις που αναπαραστούν την διαδικασία μέσω της
οποίας το Εν σοφ κατέβηκε από την μοναχική του απομόνωση
και αποκαλύφθηκε στους ανθρώπους.. Η κάθε μια [σεριφότ]
είναι λόγος του θεού και επίσης το μέσο με το οποίο ο
θεός δημιούργησε τον κόσμο. Η τελευταία σερίφα
ονομάζεται Σεχινά , θεία παρουσία του θεού στην γη..»
.»(ΚΑΡΕΝ ΑΡΜΣΤΡΟΝΓΚ- ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ-
ΩΚΕΑΝΙΔΑ- 2005) Μια ιερή και μυθική φιλοσοφία της
ιστορίας που μας οδηγεί στο «Σάββατο των Σαββάτων». Στην
ολοκλήρωση της «εξόδου», στην απελευθέρωση του ανθρώπου
. Βλέπε : ΣΑΒΒΑΣ ΜΙΧΑΗΛ- ΜΟΡΦΕΣ ΜΕΣΣΙΑΝΙΚΟΥ –ΑΓΡΑ
– 1999 και ΣΑΒΒΑΣ ΜΙΧΑΗΛ- ΜΟΡΦΕΣ ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗΣ
– ΑΓΡΑ- 2004
Όσο για την σχέση του σουρεαλιστικού κινήματος με την
έννοια του μύθου ο M.LOWY σε ένα τελευταίο βιβλίου του
μεταφρασμένο στα ελληνικά με τίτλο «ΤΟ ΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΠΡΩΙΝΟΥ
– ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ – ΕΡΑΤΩ»
γράφει: «Ο υπερρεαλισμός δεν είναι και δεν θα είναι ποτέ
μια λογοτεχνική σχολή ή μια ομάδα από καλλιτέχνες, αλλά
ουσιαστικά ένα κίνημα πνευματικής εξέγερσης και μία
εξαιρετικά ανατρεπτική απόπειρα επανα-μαγέματος του
κόσμου, δηλαδή μία απόπειρα να αποκαταστήσει, στην
καρδιά της αν9ρώπινης ζωής, τις μαγεμένες» στιγμές, που
αφανίστηκαν από τον αστικό πολιτισμό: την ποίηση, το
πάθος , τον τρελό έρωτα, τη μαγεία, το όνειρο, την
εξέγερση, την ουτοπία. Ή, αν θέλουμε, μία διαμαρτυρία
ενάντια στην στενόμυαλη ορθολογικότητα, το εμπορευματικό
πνεύμα, την μικρόψυχη λογική, τον χοντροκομμένο ρεαλισμό
της καπιταλιστικής/ βιομηχανικής μας κοινωνίας, και μία
ουτοπική και επαναστατική προσδοκία«αλλαγής της ζωής»
….Mεταξυ των ρομαντικών στρατηγικών
επανα-μαγέματος του κόσμου, η προσφυγή στο μυθo κατέχει
μια ξεχωριστή θέση. Στη μαγική διασταύρωση πολλαπλών
παραδόσεων, προσφέρει μιαν ανεξάντλητη δεξαμενή συμβόλων
και αλληγοριών, φαντασμάτων και δαιμόνων, θεών και
φιδιών. Υπάρχουν πολλαπλοί τρόποι να αντλήσει κανείς από
αυτό τον επικίνδυνο θησαυρό: η ποιητική ή λογοτεχνική
αναφορά στους αρχαίους μύθoυς, η «επιστημονική. γνώση
της μυθoλoγίας και η απόπειρα δημιουργίας ενός νέου
μύθoυ. Στις τρεις περιπτώσεις, η απώλεια της
θρησκευτικής ουσίας του μύθου τον καθιστά μία κοσμική
μορφή του επανα-μαγέματος, ή μάλλον, έναν μη θρησκευτικό
δρόμο για να ξαναβρούμε το ιερό …Σε ένα κείμενο
του 1937, το .Limites nοn frontieres du surrealisme. (Μη
παραμεθόρια σύνορα του υπερρεαλισμού) ο A.Breton
υποδεικνύει για πρώτη φορά πως ο υπερρεαλισμός οφείλει
να αναθέσει στον εαυτό του ως έργο «την επεξεργασία του
συλλογικού μύθoυ της εποχής μας., ο ταυτόχρονα ερωτικός
και ανατρεπτικός ρόλος του οποίου θα ήταν παρόμοιος με
αυτόν που έπαιξε στα τέλη του 180υ αιώνα,- λίγο πριν από
την γαλλική επανάσταση, ο «μαύρος» ρομαντισμός. (Breton,
1973). Η σπουδαιότητα του μύθoυ για τους υπερρεαλιστές
οφείλεται επίσης στο γεγονός πως συνιστά(μαζί με τις
εσωτερικιστικές παραδόσεις) μία κοσμική εναλλακτική λύση
στην θρησκευτική κυριαρχία…» .
Η παραμυθία συνεχίζεται…
Αποπειραθήκαμε να αποδείξουμε πως η σχέση Λόγου και
Μύθου παραμένει ζωντανή, αν και άνιση. Και ότι αυτό που
αλλάζει συνεχώς είναι οι μορφές που εμφανίζεται αυτή η
σχέση ιστορικά. Δεν είμαι σίγουρος εάν το καταφέραμε.
Εξάλλου το στοίχημα να συμφιλιωθεί ψυχή και σώματι με το
αρνητικό. Για να βρει η ψυχή μας κάθαρση και ο ΜΥΘΟΣ τον
ΛΟΓΟ του παραμένει ανοικτό και από πολλές πλευρές
επίκαιρο. Σε μια εποχή που τα παλαιά μοντέλα έχουν
πεθάνει, δίχως τα νέα μοντέλα να βρίσκουν δρόμους να
φανερωθούν. Σε μια εποχή που η «αβεβαιότητα», το
«σχετικό» και η «ευελιξία» εμφανίζεται να είναι το νέο
επιστημολογικό και πολιτικό φετίχ. Ε λοιπόν σε μια
τέτοια μεταβατική , από τα πράγματα, εποχή που ψάχνει να
βρει ξανά τις ισορροπίες της , ο Μύθος , είτε με την
θετική έκφραση του «διδακτικού μύθου», είτε με την
αρνητική έκφραση μιας «μυθολογίας της ιδεολογίας»
αντικειμενικά επηρεάζουν την εξέλιξη των ιδεών και των
αντιλήψεων. Πάντα σε τέτοιες αβέβαιες εποχές, το
«μη-σύγχρονο» και το «παρελθόν» δύναται να αναδείξει το
νέο καινοτόμο Λόγο ή να τον μπλοκάρει .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

ΚΑΡΕΝ ΑΡΜΣΤΡΟΝΓΚ- ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ- ΩΚΕΑΝΙΔΑ-
2005
ΠΛΑΤΩΝ –ΜΥΘΟΙ- ΖΗΤΡΟΣ-2003
Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ τόμος Α -ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ως ΤΟΝ ΘΩΜΑ ΤΟΝ
ΑΚΙΝΑΤΗ-ΓΝΩΣΗ-
1989
ΜΙΡΤΣΕΑ ΕΛΙΑΝΤΕ- ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ-ο μύθος της αιώνιας
επιστροφής - ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ -1999

ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΑΛΕΒΙΤΣΗΣ-«ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΑ»- ΠΑΡΟΥΣΙΑ
1995
Κ. ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ- Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Ο ΙΣΚΙΟΣ ΤΟΥ-
ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ- 1995
Κ. ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ- ΜΑΖΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ - ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ
-2003
M.LOWY- R.SAYRE -ΜΟΡΦΕΣ ΡΟΜΑΝΤΙΚΟΥ ΑΝΤΙΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ-
ΕΡΑΣΜΟΣ- 1991
M.LOWY-«ΤΟ ΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΠΡΩΙΝΟΥ» - ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ
ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ- ΕΡΑΤΩ-2005
Β.ΜΠΕΝΓΙΑΜΙΝ- ΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ-
ΟΥΤΟΠΙΑ
ΣΑΒΒΑΣ ΜΙΧΑΗΛ- ΜΟΡΦΕΣ ΜΕΣΣΙΑΝΙΚΟΥ –ΑΓΡΑ –
1999
ΣΑΒΒΑΣ ΜΙΧΑΗΛ- ΜΟΡΦΕΣ ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗΣ - ΑΓΡΑ 2004
G. HEGEL - ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ
ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΙΔΕΑΛΙΣΜΟΥ- ΔΕΥΚΑΛΙΩΝ 22/1- ΣΤΙΓΜΗ
–μετάφραση- παρουσίαση- σχόλια Π. Θανασάς

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΡΓΥΡΟΣ