Βαλκάνια ονοματολογία

Πως και ποιος βαφτίζει τα έθνη στα Βαλκάνια;;

Βαλκανική Κολυμβήθρα ονομάτων ονομάζεται το βιβλίο του Ζάχου Ε. Παπαζαχαρίου από τις Γαννιώτικες εκδόσεις Ισνάφι που εκδόθηκε το 2010. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον, ανατρεπτικό εθνογεωγραφικό ταξίδι στα Βαλκάνια, στους λαούς, στα κοινωνικά κινήματα, στην ονοματολογία των φυλών και των εθνών.


Ένα συναρπαστικό ταξίδι στην εθνολογική σαλάτα των Βαλκανίων γεμάτη πόθους, μύθους, συγκρητισμό. Πλημμυρισμένη από γοητευτικά μπασταρδέματα φυλών, θρησκειών, ιστοριών, καημών και ονείρων και ουτοπιών.



Επαναστάτες και αιρετικοί
Από τον Ιλλύριο Πύρο που πήγε να κατακτήσει τους απόγονους των Τρώων, Ρωμαίους, στο Μακεδόνα και μη Έλληνα Μέγα Αλέξανδρο που με το ζόρι- κόβοντας το γόρδιο δεσμό- επιχείρησε να διασπείρει την εκδοχή της δικής του Ελληνικότητας σε όλο τον κόσμο, ερχόμενος σε σύγκρουση με τα περσικά δίκτυα. Σύγκρουση που γέννησε το ανατρεπτικό ρεύμα του Μάνι και το ετερόδοξο αιρετικό Ισλάμ.


Από τους μανιχαίους που πίστευαν στην αιώνια σύγκρουση καλού-κακού στο τριαδικό χριστιανισμό μια μετάλλαξη του Μίθρα που επόπτευε και ειρήνευε τις συγκρούσεις του καλού με το κακό.


Επόπτευε και ειρήνευε τις διάφορες κοινωνικές συγκρούσεις, όπως ήταν κατά τον συγγραφέα και ο ρόλος της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, δηλαδή αυτού που ονομάζουμε Βυζάντιο και της μετεξέλιξης του σε Οθωμανική Αυτοκρατορία που συνέχιζε να παίζει τον ίδιο ρόλο.


Από τους δερβίσηδες των «τεκέδων» και τους Γενιτσάρους- που ευλογήθηκαν από τον συμμέτοχο στην εξέγερση των Τουρούκ, που έδιωξε τους εμπόρους απο το παζάρι, Χατζή Μπεκτάς- οι οποίοι στήριξαν την «κεντρώα» Οθωμανική Αυτοκρατορία, στους αθεράπευτα επαναστάτες Κιζιλμπασήδες- απόγονους των παλαιών Τουρούκ, «των τρελαμένων αναρχικών»- συνεχιστές των επαναστατικών παραδόσεων του Χασάν ι Σαμπάχ και των Ισμαηλιτών.


Και από την παμβαλκανική ενότητα του Αλή Πασά- μπεκτασής και αυτός-, του Ρήγα και του Παζβανόγλου, στο συνεπή κομουνιστική Σταλινικό Ε. Χότζα και το εξισωτικό κομουνιστικό πείραμα του στην Αλβανία, αλλά και στην αποτυχία της κομμουνιστικής Γιουγκοσλαβίας, μια μινιατούρα της παμβαλκανικής ενότητας, με τους κυρίαρχους Σέρβους.


Σε σύγκρουση με τους Ινδοευρωπαϊκούς μύθους, την «Ινδοευρωπαϊκή ομοφυλία», που σύμφωνα με το συγγραφέα εφευρέθηκε με στόχο να αποκλείσει από την τάχα πολιτισμένη και αποικιοκρατική Ευρώπη τους Σημιτικούς λαούς, δηλαδή τους Εβραίους και τους Άραβες. (Ξαδερφάκια που πίστεψαν στους εθνικιστικούς μύθους του διαφωτισμού και σφάζονται για δεκαετίες, σε μια ιερή περιοχή που τους χωράει όλους). Αφού όπως ξανα υποστηρίζει ο συγγραφέας είχαν ήδη πετάξει εξω από τον Ευρωπαϊκό χώρο και κοσμοείδωλο τους Τούρκους ως εχθρούς της Χριστιανοσύνης. Όπως όμως είχαν πετάξει και την εξίσου «κεντρώα» ορθοδοξία που πάντα προσπαθούσε να ειρηνεύσει τις κοινωνικές συγκρούσεις.


Απέναντι στον εθνοφυλετισμό και τον εθνοκεντρισμό που κατασκεύασε και κατασκευάζει «εθνικά κράτη» και «εθνικούς μύθους». Που οδηγεί σε μια άκρως ιμπεριαλιστική θεώρηση των πραγμάτων και της ιστορίας που χύνει αίμα στο όνομα της καθαρότητα της φυλής, του έθνους, του κράτους, εξυπηρετώντας αλλότρια οικονομικά συμφέροντα.


Όπως συνέβη στα Βαλκάνια που πλήρωσαν την δεκαετία του 1990 με αίμα και καταστροφές- τον αποτυχημένο για αυτά- εθνοφυλετισμό και εθνοκεντρισμό. Παρόλο που για δεκαετίες ηγεμόνευε ως κυρίαρχη ιδεολογία ο προλεταριακός διεθνισμός που θα έπρεπε να είχε σβήσει τα εθνοτικά μίση. Ίσως η απάντηση να βρίσκεται σε αυτό που λέει ο συγγραφέας: «η ‘’κομμουνιστική’’ ιδεολογία δεν έθιξε την ιστορία των εθνικών κινημάτων, ούτε τα εθνικά παραμύθια…Αντίθετα προσπάθησε να τα εκμεταλλευτεί για να ενσωματώσει τους κατά τόπους οπαδούς των εθνικών κινημάτων του παρελθόντος».


Από το Βυζάντιο των «λαϊκών», στο παζάρι των τούρκων και στα Βαλκάνια των κινημάτων
Το βιβλίο παρουσιάζει μια εναλλακτική, ανατρεπτική εικόνα για το Βυζάντιο, την Οθωμανική Αυτοκρατορία και τα Βαλκάνια πέρα από τα Δυτικά και εν πολλοίς ρατσιστικά στερεότυπα. Παρουσιάζει ένα Βυζάντιο- την Ρωμανία καλύτερα- των κοινωνικών αγώνων, των ιδεολογικών μεταλλαγών, των αιρετικών, ανορθόδοξων και επαναστατικών αναζητήσεων.


Ένα Βυζάντιο λαϊκό, μανιχαιστικό, ένα Βυζάντιο των «κάτω», των αυτοδιοικούμενων κολεγίων, των αυτοδιοικούμενων μαστόρων, των οργανωμένων παρατάξεων στην «εκκλησία του Δήμου» της εποχής, τον Ιππόδρομο.


Ένα Βυζάντιο της διαρκούς σύγκρουσης των ισχυρών Βένετων και των λαϊκών «Βουλγάριων» και «Ρουσάτων». Ένα Βυζάντιο σε διαρκή κίνηση, πολύ μακριά από την δυτική εικόνα της χιλιόχρονης ακινησίας.


Ένα Βυζάντιο που στην φάση της παρακμής του, με τα φεουδαρχικά στοιχεία να παίρνουν κεφάλι, δημιούργησε τους «τουρούκ», δηλαδή τους Τούρκους, που διαμέσου της tarika(των «δρόμων» της άμεσης επαφής με το θείο) και των ετεροδόξων ισλαμικών αδελφοτήτων συνέχισαν την κοινωνική αγωνιστική παράδοση.


Μια παράδοση που έπαιξε σημαντικό ρόλο στα πλαίσια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας επιβάλλοντας τα ελεύθερα παζάρια- που άμεσα παραγωγοί και καταναλωτές διαμόρφωναν τις τιμές- από κει ίσως και το ανατολίτικο παζάρι- διώχνοντας για αιώνες τους μεσάζοντες και τους έμπορους.


Μια μορφή πραγματικής ελεύθερης οικονομίας που ενοποιεί ως ένα σημείο παραγωγή και κατανάλωση και όχι της ψευδώνυμης φιλελεύθερης και επί της ουσίας μονοπωλιακής καπιταλιστικής οικονομίας.


Διαμορφώνοντας ένα πιο δίκαιο σύστημα για τις ευρύτερες μάζες σε σχέση με την φεουδαρχία στην Δύση, έως την στιγμή που η εμποροκρατία ξαναπήρε κεφάλι και «κατασκεύασε» το μύθο των «εθνικών κρατών», για να ενοποιήσει την αγορά.


Τα Βαλκάνια μιας διαρκούς ροής λαών και λαοτήτων που αγωνίζονται ενάντια στην Αυτοκρατορική εξουσία, κατακτώντας σε ένα μεγάλο βαθμό την αυτονομία τους από την κεντρική εξουσία και τους ισχυρούς. Αγώνες και κινήσεις των μαζών που η εθνοκεντρική ιστοριογραφία ονόμασε εθνογεννήσεις σύμφωνα με τα δυτικότροπα μέτρα και σταθμά που γεννήθηκαν και δυνάμωσαν στα πλαίσια του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής.

Ονοματολογίας περιήγηση….
Κάτω από αυτή την οπτική και με αυτή την μεθοδολογία ο συγγραφέας επιχειρεί να εξηγήσει με ένα όμορφο, απλό αλλά όχι απλοϊκό τρόπο πως οι ρωμαίοι- οι κάτοικοι της Ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας- έγιναν ρωμιοί και πως ξαναανακάλυψαν πως είναι οι Έλληνες και έχουν ως προγονό τους τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη.


Πως οι Σέρβοι, οι «υπηρέτες» που αναγκάστηκαν στα βορειοδυτικά Βαλκάνια να καλλιεργήσουν αμπελώνες μεταλλάχτηκαν αιώνες μετα σε Σέρβους. Πως αντίστοιχα οι «σχεδόν δούλοι» Σκλαβηνοί που αναγκάστηκαν να καλλιεργήσουν σιτηρά με την βοήθεια και του Ρώσικου εθνικισμού έγιναν αιώνες μετά οι σλάβοι, αφού πρώτα απέκτησαν δική τους γλώσσα και θρησκευτικό δόγμα μέσω του Μεθόδιου και Κύριλλου.


Πως οι βλάχοι από νομάδες που φύλαγαν τα σύνορα, έγιναν η εθνοτική ομάδα που ήταν και είναι σε ένα βαθμό το μήλο της έριδος ανάμεσα στους Βαλκάνιους εθνικισμούς και ιδιαίτερα ανάμεσα στον Ελληνικό και τον Ρουμάνικο.


Πως οι επαναστάτες «Βουλγάριοι» μεταλλάχτηκαν σε Βούλγαρους που ψάχνουν τον παρελθόν τους πότε στο σλαβικό βορρά και πότε στην Τουράνικη ανατολή. Πως οι αντίστοιχα επαναστάτες μανιχαιστές τούρκοι- μέλη των «tarika»- εντός της πολυεθνικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατάληξαν να γίνουν Νεότουρκοι που ρατσιστικά πάταξαν με την βία εξω από τον χώρο τους τις άλλες εθνοτικές ομάδες.


Παρόλο που ακόμη και σήμερα η σύγχρονη Τουρκία στηρίζει ως ένα σημείο την κοσμικότητα της στην δημοκρατική παράδοση των ετερόδοξων ταγμάτων του Σιιτών και τους Αλεβί. Και που χάρη σε αυτό τον συγκρητισμό κυριαρχεί και κυβερνά ένα ήπιο σουνίτικο Ισλάμ στην θέση του εθνικιστικού κεμαλισμού.


Πρόκειται για μια εθνογεωγραφική προσέγγιση που σε καλεί να την προσεγγίσεις, να την κριτικάρεις και γιατί όχι και να την αμφισβητήσεις. Δηλαδή είναι μια καλή ευκαιρία αν το θέλει κανείς να μπει στην βάσανο της μελέτης και της αναζήτησης. Σε αυτό θα βοηθούσε μια πληρέστερη βιβλιογραφία που λείπει από το βιβλίο, έτσι δεν είναι φίλε Παναγιώτη…;;


Προσωπικά θα με βρει απόλυτα σύμφωνο μόνο ένα πράγμα. Το μέλλον της Βαλκανικής χερσονήσου περνάει μέσα από ένα δίκαιο μοίρασμα του κέρδους και του πλούτου. μέσα από μορφές άμεσης δημοκρατίας σε τοπικό επίπεδο. Και σε αυτή την προοπτική τα Βαλκάνια και η Μικρασία έχουν τις παραδόσεις και τους θεσμούς, που πρωτοποριακά ανά τους αιώνες εφεύραν με αγώνες οι λαοί της.



ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΡΓΥΡΟΣ