ΓΙΑ ΤΑ ΣΥΝΔΙΚΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

Γιατί άραγε τα συνδικάτα- παρόλο που έδωσαν τα 2 τελευταία χρόνια ηρωικούς αγώνες-δεν κατάφεραν να μπλοκάρουν  την ολομέτωπη επίθεση του κεφαλαίου και της κυβέρνησης; Σίγουρα υπάρχουν και φωνές που λένε πως το κατάφεραν σε ένα σημαντικό βαθμό, μα δεν θα συμφωνήσω με αυτές. Αυτό δεν συνεπάγεται από την άλλη πλευρά  πως έχουμε δεχτεί ως  εργαζόμενοι μια στρατηγική ήττα. Αλλά ούτε μπορούμε να κλείνουμε τα μάτια σε μια κατάσταση που έχει διαμορφωθεί και θυμίζει συνθήκες πρωταρχικής άγριας συσσώρευσης κεφαλαίου, με τους εργαζόμενους να μην μπορούν να αντισταθούν. Αλλά ας επιστρέψουμε στο  ερώτημα μας. Γιατί λοιπόν τα συνδικάτα, κύρια του ευρύτερου δημοσίου τομέα και λιγότερο τα ασθενή- έτσι κι αλλιώς-  συνδικάτα του ιδιωτικού τομέα δεν κατάφεραν να σταματήσουν την καταστροφή; ‘Όπως λόγου χάρη τα κατάφεραν- στο ένα ή στον άλλο βαθμό- με την νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση Μητσοτάκη ή το καταστροφικό νομοσχέδιο Γιαννίτση; 

Τα συνδικάτα εργαλεία οικονομικού αγώνα;;

Πρωτεύοντα ρόλο έπαιξε και παίζει η δομή του συνδικαλιστικού κινήματος. Δομή που επιτρέπει τον εργατικό κατακερματισμό και τον συντεχνιασμό ακόμη και στην πλέον κοντόθωρη λογική.  Και σε αυτό το σημείο τα παραδείγματα άπειρα και στην περιοχή μας. Ας πάρω για παράδειγμα τον εργασιακό μου χώρο την ΔΩΔΩΝΗ. Μόνο πρόσφατα και μετά από πίεση και λόγω συγκυρίας επιτράπηκε οι εποχιακοί εργαζόμενοι να γίνουν μέλη του εργοστασιακού σωματείου της. Και μάλιστα δίχως πλήρη πολιτικά δικαιώματα, μπορούν να ψηφίσουν μα όχι να ψηφιστούν. Απόρροια ενός πλήρως αντιδημοκρατικού εδάφιου του καταστατικού του σωματείου που επιτρέπει στο εργαζόμενο να ψηφιστεί στις εκλογές μετά από ένα χρόνο εγγραφής στο σωματείο. Η εν λόγω κατάσταση θυμίζει με ένα γκροτέσκο τρόπο την πρώιμη φάση της αστικής δημοκρατίας που πολιτικά δικαιώματα είχαν μόνο οι ιδιοκτήτες. Και όλα αυτά λίγο προτού την τελική έφοδο για την λεηλασία της

Εξίσου σημαντικό ρόλο παίζουν οι ηγεσίες  των συνδικάτων. Ηγεσίες που όχι μόνο δεν στέκονται στο ύψος των περιστάσεων αλλά συχνά για ίδιο ή για πολιτικό όφελος υπονομεύουν και ξεπουλάνε τους αγώνες.  Και εδώ δεν έχει να κάνει μόνο με τις ηγεσίες του αστικού μπλοκ εξουσίας αλλά και με τις ηγεσίες της αριστεράς και σε αυτό θα πρέπει να είμαστε ειλικρινείς και τίμιοι με τον εαυτό μας και την ιστορία.

Φυσικά αυτές τις ηγεσίες κάποιοι τις βγάζουν, κάποιοι τις επιλέγουν, κάποιοι τις εκλέγουν. Και αυτοί που το πράττουν συχνά είναι πολιτικά πιο πίσω από τις ηγεσίες τους και συνειδητά επιλέγουν την δια αντιπροσώπων πάλη. Και αυτοί δεν είναι τα αφεντικά και οι εργοδότες μα οι ίδιοι οι εργαζόμενοι.  Αυτοί- που για κάποιους- θα σώσουν την ανθρωπότητα από τα δεσμά της εκμετάλλευσης, ή μήπως τελικά δεν είναι αυτοί; Σίγουρα σημαντικό ρόλο παίζει η κυρίαρχη ιδεολογία του κεφαλαίου, καθώς και οι σχέσεις εξουσίας και δύναμης που καθορίζει τις επιλογές, μα φοβάμαι πως τα αίτια είναι ακόμη πιο βαθιά και ουσιοκρατικά και όχι τόσο δομικά.

Το καθοριστικότερο για μένα ρόλο έπαιξε και παίζει το διευρυμένο πεδίο της αλλοτρίωσης, μια βασική, η βασικότερη, συνιστώσα της καρκινογένεσης του καπιταλιστικού τρόπο παραγωγής στην πιο ολοκληρωτική του φάση. Μια βαθύτατη αλλοτρίωση που σχεδόν μηδενίζει τα απελευθερωτικά χαρακτηριστικά των νέων παραγωγικών δυνάμεων και του πεδίου της γενικής διάνοιας.  Αλλοτρίωση και ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων τελικά πάνε μαζί. Κατά έτσι παρουσιάζεται μια τεράστια  αντίφαση που πρέπει να επιλυθεί διαλεκτικά: Όσο πιο μορφωμένος γίνεται ο εργαζόμενος τόσο πιο εύκολα και καθολικά του αφαιρείτε η ανθρωπινή ουσία του, που δεν είναι άλλη από τις κοινωνικές του σχέσεις, καθώς και η κοινότητα των αναγκών του. Που αλλοτριώνεται και απαλλοτριώνεται από τις πολύμορφές μορφές υποταγής, εκμετάλλευσης και αλλοτρίωσης  του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής.

Αυτό με την σειρά δεν μπορεί να μας οδηγήσει σε μορφές νεολουδισμού(ένα εργατικό κίνημα της πρώτης φάσης της βιομηχανικής επανάστασης που κατάστρεφε τις μηχανές.). Απεναντίας δυνητικά πρέπει να μας οδηγήσει  σε μορφές και δομές που θα απελευθέρωνε τις παραγωγικές δυνατότητες και όχι απλώς δυνάμεις από τις υπάρχουσες δομές καπιταλιστικής κυριαρχίας. Προσοχή όμως η αλλοτρίωση δεν εδράζεται κύρια στην σχέση του υποκειμένου με τα παραγωγικές δυνάμεις,  αλλά κύρια στην σχέση του με τις παραγωγικές σχέσεις και καπιταλιστική κυριαρχία.

Τα εργαλεία και προοπτική της ανατροπής

Ακόμη όμως κι αν είχαμε την πλέον ιδεατή  μορφή συνδικάτου που θα υπήρχε εργατική δημοκρατία, δυσκολεύομαι να πιστέψω πως αυτά- το ξαναλέω- συνδικάτα θα μπορούσαν να σταματήσουν την επίθεση και αυτό για δυο λόγους: Ο πρώτος λόγος έχει να κάνει με το γεγονός πως τα συνδικάτα είναι εργαλεία ρεφορμιστικού, μεταρρυθμιστικού αγώνα και δεν μπορούν να μετατραπούν σε εργαλεία ανατρεπτικού αγώνα, όσο κι αν το θέλουν οι πιο συνειδητές τους δυνάμεις.  Ο δεύτερος ακόμη πιο θεμελιακός λόγος που συσχετίζεται όμως και με τον πρώτο έχει να κάνει με το γεγονός πως τα συνδικάτα- όσο και αγωνιστικά και ταξικά κι αν είναι- δεν αμφισβητούν τον διαλεκτικό δίπολο κεφάλαιο-εργασία. Δεν αμφισβητούν δηλαδή την καρδία της καπιταλιστικής σχέσης και αυτό αφορά σύσσωμο το εργατικό κίνημα, ανεξάρτητα από τις ηγεσίες του… Παρόλο που σε σημαντικό βαθμό οι παραγωγικές εξελίξεις, ανακαλύψεις και ο ηγεμονικός ρόλος της γενικής διανοητικότητας δημιουργήσει συνθήκες απελευθέρωσης της ζωντανής εργασίας. Μα είναι αυταπάτη να πιστεύουμε πως αυτό θα συμβεί δίχως ένα συνολικό πολιτικό σχέδιο που θα έρχεται σε σύγκρουση- μακροχρόνια και αντιφατική- με τον κόσμο, την κοινωνία και την πολιτεία του κεφαλαίου.

Έτσι τα συνδικάτα μεταμορφώνονται σε εργαλεία διαχείρισης της ανταγωνιστικής σχέσης κεφάλαιο σε φάσεις ταξικής ειρήνης με πλευρές που μπορούν να μας οδηγούν ακόμη  σε μορφές έλεγχου των πιο μαχητικών ταξικών τμημάτων των προλεταρίων. Αντίθετα σε φάσεις ταξικής πόλωσης  αδυνατούν να παίξουν τον ρόλο τους και η υποταγή τους είναι συνήθως ολοκληρωτική. Όπως λόγου χάρη ήταν στιγμές του μεσοπολέμου και του Β΄ παγκόσμιου πολέμου.

Η ιστορία έχει αποδείξει πως σε περιόδους προεπαναστατικών και  επαναστατικών κρίσεων δημιουργούνται διαφορετικού τύπου εργαλεία για να υπερασπίσουν τα δικαιώματα και τις ανάγκες των καταπιεσμένων τάξεων. Διεκδικώντας  την έξοδο από τον κόσμο της αλλοτρίωσης-πραγματοποίησης και εκμετάλλευσης. Εργαλεία που τείνουν να αντιμετωπίσουν τα γεγονότα με μια καθολική οπτική ενταγμένα σε μια επαναστατική προοπτική κάτω από την πολιτική ηγεμονία συνολικών επαναστατικών ρευμάτων. Τα ιστορικά παραδείγματα εξίσου άπειρα: Επαναστατικές επιτροπές, λέσχες και διευθυντήρια. Εργατικές και λαϊκές επιτροπές και συμβούλια. Επαναστατικά, εργατικά, λαϊκά μέτωπα και κόμματα.

Αυτό με την σειρά του δεν ακυρώνει τον ρόλο που έπαιξε, παίζει και μπορεί να παίξει η μορφή οργάνωσης της εργατικής τάξης που λέγεται σωματείο και συνδικάτο. Ρόλος οργάνωσης της πάλης της εργατικής τάξης ενάντια στους εργοδότες.  Μόνο που πρέπει να μπολιάζεται στο βαθμό που μπορεί να μπολιαστεί με μια καθολική απελευθερωτική οπτική. Και μόνο με μια τέτοια καθολική απελευθερωτική προοπτική μπορούμε να ελπίζουμε και σε επιμέρους νίκες.

Καθολική επαναστατική προοπτική που θα σπάει, στο βαθμό που μπορεί να σπάσει την διαλεκτική σχέση κεφάλαιο-εργασίας, απελευθερώνοντας την ζωντανή εργασία από τα δεσμά της νεκρής εργασίας. Παίρνοντας όμως τελικά υπόψη όχι τις προσωπικές πολιτικές οπτικές και επιθυμίες αλλά την διαλεκτική της ιστορίας, την αρνητικότητα της καθώς και τους τυφλοπόντικες της ιστορίας.

Άρα μπορούν και πρέπει να γίνουν βήματα σε αυτή την κατεύθυνση από τα σήμερα μόνο που αυτά θα μείνουν ατελή και μερικά αν δεν συναντηθούν με τις στιγμές που η ιστορία αποφασίζει να μιλήσει με την γλώσσα και τα εργαλεία των καταπιεσμένων που επαναστατούν.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΡΓΥΡΟΣ